Choć poczucie własnej wartości kształtuje się już we wczesnym dzieciństwie, to każdy z nas może wypracować sobie wysoką i zdrową samoocenę. Ogromną rolę odgrywają tu przekonania na nasz własny temat oraz podejście do sukcesów i porażek.
Czy jest poczucie własnej wartości?
Od dziecka słyszymy komunikaty na nasz temat. Jeśli rodzice i najbliższe otoczenie jest wspierające, otrzymujemy akceptację, pochwały i szacunek, to nasze poczucie własnej wartości w naturalny sposób staje się silne i względnie odporne na chwilowe niepowodzenia czy złośliwą krytykę.
W potocznym języku zamiennie stosujemy wyrażenia: wysoka samoocena, poczucie własnej wartości, wiara w siebie, samoakceptacja. Według jednej z koncepcji psychologicznych nasza samoocena składa się z poczucia własnej wartości i poczucia własnej skuteczności. Poczucie własnej wartości jest tutaj rozumiane jako stosunek rzeczywistych sukcesów do naszych aspiracji. Właśnie dlatego wiele osób pomimo osiągania wymiernych sukcesów może mieć niskie poczucie własnej wartości. Wystarczy, że ich aspiracje są znacznie wyższe lub ciągle porównują się z innymi…
Co nam daje wysoka samoocena?
Wysoka samoocena jest niezwykle ważna zarówno w odczuwaniu dobrostanu, jak i osiąganiu celów. Chodzi nie tylko o zadowolenie z siebie i dobre samopoczucie. Osoby o wysokiej samoocenie mają głębokie przeświadczenie, że są wartościowe, mogą innym wiele zaoferować w życiu osobistym i zawodowym, a także że posiadają wystarczająco dużo zasobów (np. umiejętności), aby dawać sobie radę ze stresem, wyzwaniami i trudnościami, jakie spotykają każdego. Osoby o wysokiej samoocenie zwykle są pozytywnie nastawione do innych. Nie traktują ich jako zagrożenia. Nie czują potrzeby zbyt silnej rywalizacji i ciągłego udowadniania swojej racji. Niepowodzeń czy przegranych nie traktują jako końca świata. Potrafią przyjąć krytykę – nawet tą niekonstruktywną – bez utraty wiary w siebie. Dzięki wysokiej samoocenie chętniej podejmujemy się nowych wyzwań, gdyż wierzymy w nasze siły i powodzenie. Jesteśmy bardziej otwarci i korzystamy z okazji, jakie pojawiają się na drodze.
Niska samoocena zaś może się przejawiać:
– zazdrością i zawiścią, ciągłym porównywaniem się, hejtowaniem i cieszeniem się z cudzych problemów
– obwinianiem innych za własne porażki i szukaniem wymówek, gdy coś nie wyjdzie
– powstrzymywaniem się przed podejmowaniem działań z lęku przed porażką
– agresywną reakcją nawet na konstruktywną krytykę dawaną w dobrej wierze.
Jak podnieść samoocenę?
Samoocena rośnie, gdy odnosimy sukcesy w ważnych dla nas dziedzinach. Spada, gdy niepowodzenia traktujemy jak porażki. Dlatego warto dbać o rozwój umiejętności i wykorzystywać swoje mocne strony, aby częściej odnosić sukcesy. Konieczne jest docenianie i nagradzanie samego siebie. Koncentrowanie się na tym, co nam się udało i celebrowanie nawet małych sukcesów (oczywiście bez popadania w narcyzm i samozachwyt).
Dla wzmocnienia poczucia własnej wartości warto budować wewnętrznie umiejscowione poczucie kontroli oraz sprawstwa. Zastanowić się, które cele i aspiracje są naprawdę nasze, a które bezrefleksyjnie przyjęliśmy od naszych rodziców, partnerów życiowych czy przełożonych.
Trzeba wyzbyć się nawyku toksycznego porównywania się z innymi. Urealnić swoje oczekiwania i stosować zdrowe kryteria stawiania celów oraz co uznajemy za sukces, a co za porażkę.
Właściwe kryteria sukcesu budujące samoocenę muszą być:
– Zależne od nas, czyli musimy mieć realny wpływ na ich osiągnięcie. Jeśli nie mamy dużego wpływu na dany cel (np. osiągnięcie go jest głównie kwestią przypadku czy subiektywnej oceny kogoś), to nie powinniśmy stawiać tego jako własnego celu ani obwiniać się, gdy nam się nie powiodło.
– Osiągnięcie celów (głównych i cząstkowych) powinno być przez nas zauważane i nagradzane, gdyż to podnosi nasze poczucie własnej wartości i skuteczności oraz dobry nastrój.
– Powinniśmy bardziej rozliczać się z tego, czy z odpowiednio dużym zaangażowaniem i konsekwencją wykonywaliśmy to, co należało, a nie tylko z bieżących efektów.
Szczególnie niszczący dla poczucia własnej wartości są toksyczni ludzie, mobbing i inne formy przemocy. Dlatego koniecznie spróbuj wyzwolić się z toksycznych relacji, znaleźć pracę i środowisko, w których będziesz szanowany/a i doceniany/a.
Anna Daria Nowicka – socjolog, coach, trener
